به گزارش ثریا چندی پیش در شبکه های اجتماعی نقلی از ملاصدرا در مورد زنان منتشر شد که واکنش های مختلفی را در پی داشت.
متن زیر یادداشتی از حجتالاسلام ابوالحسن غفاری، مدیر گروه معرفتشناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است که در ادامه میخوانید؛
هر علم و دانشی از واژگان خاصی پیروی میکند و به عبارت دیگر دارای ادبیات علمی و اصطلاحات خاصی است که هرگز به دلیل به کاربردن آنها سرزنش نمیشود بلکه آن اصطلاح را باید در متن آن علم جستجو کرد؛ مثلاً در عرفان از اصطلاح می و مستی و ... استفاده میشود که قطعاً به معنای ولنگاری و خمارگی نیست، بلکه هر کدام حاکی از معانی خاصی است که در یک متن عرفانی معنی میشود.
در حکمت و فلسفه نیز اصطلاحات خاصی وجود دارد که متعاطیان آن علم معنای هرکدام را در متن آن علم با عنایت به قواعدی که بر آن علم حاکم است معنی کرده و مراد و مقصود از آن را توضیح می دهند. در اصطلاح فلسفه و منطق از اصطلاحاتی مانند ماده، صورت، جنس، فصل و ... استفاده میشود که معنایی غیر از معانی مصطلح عرفی و مصطلح در دیگر علوم دارد. مثلاً معنای ماده در فلسفه غیر معنای ماده در فیزیک است.
بر این اساس از دوره ارسطو تا فارابی و ابن سینا و ملاصدرا و دوره معاصر در تعریف هر ماهیتی از اصطلاح ماده و صورت یا جنس و فصل استفاده میشود و بدون توجه به جایگاه معنایی کلمات نمیتوان تفسیر گوناگون از آنها دست داد.
در اغلب کتابهای فلسفی در تعریف انسان گفته میشود: الانسان حیوان ناطق. حیوان در اینجا به معنای حیات و داشتن سه ویژگی: تغذیه؛ رشد و نمو و تولید مثل است که امری مشترک بین انسان و حیوان بوده و عنصری مختص به زن یا مرد نیست. ناطق بودن نیز ویژگی خاصی است که انسان را از دیگر حیوانات جدا کرده و به اصطلاح فصل نامیده میشود و به معنای داشتن تفکر است از این رو انسان حیوانی متفکر است که تفکر او براساس قوه عقل او است.
هیچکدام از حکمای یونان و حکمای اسلامی این ویژگی را در انسان مختص به مردان نمیدانند، بلکه انسان چه مرد باشد یا زن و یا حتی خنثی؛ موجود زنده ای است که علاوه بر احساس و تخیل ادراک کلی نیز دارد. این تفسیر، تفسیر غالب مسأله در حکمت اسلامی است، اما در این میان عباراتی به ملاصدرا نسبت داده میشود که به زعم نسبت دهندگان، او زنان را در حد حیواناتی در ردیف چارپایان و پایین تر از انسان تنزل داده است.
یکی از آن موارد جایی است که او یکی از عنایات خدا را آفرینش حیواناتی میداند تا ازدواج و نکاح با آنها صورت گیرد: و منها تولد الحیوانات المختلفة... بعضها للنکاح. بادقت در این عبارت نمیتوان گفت که مراد ملاصدرا این است که مقام زن را درحد حیوان تنزل دهد؛ زیرا اولاً حیوان در اینجا به معنای موجود زنده و دارای حیات است که قطعاً شامل حیوانات و انسان و زن و مرد هر دو میشود؛ ثانیاً نکاح و ازدواج امری بین الاثنینی است و مذکر و مونث میخواهد، لذا خلقت و تولد حیوان برای نکاح هم شامل مرد میشود و هم شامل زن. یعنی اینطور نیست که برای ازدواج فقط باید جنس زن آفریده شود.
بر این اساس هرجا در عبارات ملاصدرا سخن از ازدواج و بقای نسل و محبت و عشق به میان آید هم شامل زن است و هم مرد. هر چند با ادبیات مرسوم فلسفی از هر دو به عنوان حیوان یعنی موجود زنده تعبیر می آورد. دوبار تذکر میدهم که هر اصطلاحی در هر علمی معنا و جایگاه خود را دارد و نباید از این مسأله غفلت کرد. مثلاً مردم همین کلمه «حیوان» را در عرف خود گاهی برای بیان مظلومیت و سادگی و بی آلایشی شخص به کار می برند، خواه آن شخص زن باشد و یا مرد. مثلاً می گویند: «حیونکی امروز خیلی خسته شد» طبیعتاً هیچ کس از این عبارت توهین به آن فرد را برداشت نمیکند.
بله؛ بنده می پذیرم که ملاصدرا با وجود اینکه حکیمی بزرگ بود، اما متأسفانه عباراتی در آثار او به کار رفته است که نشان از مسامحه داشته و در یک پژوهش مفصل باید ریشه این تلقی را جستجو کرد تا معلوم شود که آیا اساس سخن از او است یا از دیگران گرفته است. یکی از این موارد جایی است که او از عشق سخن میگوید و کردها؛ ترک ها؛ بادیه نشینان وآفریقای ها را قومی معرفی میکند که دارای روحی غلیظ و غیر لطیف هستند که از عشق بهره ای نبرده اند، ولی عربها و اروپاییان را دارای روحی لطیف میداند که حظ و بهره فراوانی از عشق و حب دارند (الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج۷، ص۱۷۲).
هرگز یادم نمیرود سالها پیش که در درس شیخناالاستاد آیت الله انصاری شیرازی رحمت الله علیه در مسجد سلماسی شرکت داشتم در جلد هفتم اسفار به این عبارت ملاصدرا رسیدیم. استاد بسیار ناراحت و غمگین شد طوری که تا آن روز چنین عصبانیتی را از او ندیده بودم. او به ملاصدرا تاخت که چرا چنین چیزی را به قلم آورده است؟ و اساساً چرا فیلسوف در یک متن فلسفی محض به سراغ بحث جزیی رفته است.
روز بعد وقتی در درس حاضر شد ضمن تذکر مجدد به چنین خطایی گفت امیدوارم که این عبارات، عبارات خود ملاصدرا نباشد، بلکه اقتباس از کتابهای دیگران مانند رسائل اخوان الصفا باشد. در هر صورت فیلسوف هرجا به مباحث جزیی و استقرایی کشیده شود از شأن فلسفه دور شده است و هیچ منعی ندارد که بگوییم فیلسوف ما علیرغم عظمت علمی و دانش گسترده ای که دارد، در مسأله عشق دقت لازم را به کار نبرده و در تحلیل مسأله از شأن فلسفی فاصله گرفته است.
بااین حال مطالب او را در باره به کاربردن لفظ حیوان نسبت به زن یا مرد توهین را نمیدانم، بلکه او در اینجا بر اساس اصطلاح مرسوم سخن میگوید؛ بله توضیح مرحوم سبزواری در تعلیقه بر اسفار را توضیحی میدانم که به گمانم ملاصدرا بر آن راضی نبوده و به اصطلاح مما لایرضی صاحبه است یعنی از سخنانی است که گوینده به آن تفسیر راضی نیست. زیرا آنچه که مرحوم سبزواری فرموده است نه تنها در حکمت و فلسفه، بلکه در احکام فقهی و حقوقی نیز محل اختلاف و کلام است. در واقع خبط مرحوم سبزواری از اینجا است که گویا جز زنان هیچ انسانی به زیور دنیا و مسایل آن علاقه ندارند، ولی تعلقات دنیوی و جزیی نگری اگر در میان مردان بیشتر از زنان نباشد، کمتر نیست. به نظرم سبزواری نیز در اینجا گرفتار ورود به مباحث استقرایی و جزیی شده است وگرنه اگر طبیعت زن آینگونه باشد که او میگوید درباره زنان بزرگ که در عرصه های اخلاقی و علمی و تاریخی از جلالت و عظمت فوق العاده ای برخورداند چه بگوییم؟ مثلاً درباره زینب کبری سلام الله علیها عقیله بنی هاشم و عاقل عقلا چه حکمی صادر کنیم؟ آیا قانون کلی فلسفی را استثنا کنیم؟ یا بگوییم فیلسوف ما در این باره باید دقت بیشتری به خرج میداد؟ به نظرم باید دومی را گفت.
در پایان باید به این نکته اعتراف کرد که فلسفه نیز مانند دیگر دانشها خبط و خطا دارد و اگر فیلسوفان خطا نداشتند مکاتب معارض در گستره تاریخ درست نمیشد. باید خطای فیلسوف را پذیرفت تا تصحیح اندیشه ها معنی داشته باشد. تنها سخنی که مصون از خطا است سخن خداوند متعال و فرمایش قطعی الصدور معصوم است. و سخن آخر اینکه حکمت و فلسفه دانشی است که غایت آن تشبه به خدا معرفی شده است و این تشبه کامل و تام نخواهد بود مگر اینکه فیلسوف در یک دست استدلال و برهان متقن را در دست داشته باشد و در دست دیگر توسل به قرآن و اهلبیت.
چینیها از کپی تسلا رونمایی کردند+عکس
جزئیات هوش مصنوعی آیفون فاش شد
ظاهر عجیب جدیدترین خودروی فراری با یک موتور ۱۲ سیلندر+عکس
دمای عجیب و غریب این سیاره گازی در فضا ثبت شد
۸۰۰۰ هزار سال پیش چگونه انسانهای اولیه به این غار تاریک در فرانسه رفتند
ناسا یک پیام از فضا در نزدیکی زمین دریافت کرد
سحابی خوش آب و رنگ کله ماهی در فضا ثبت شد+عکس
دستور ساخت جت ۱۰۰ نفره در ایران صادر شد
نقشه آبی زمین پس از نیم قرن دوباره کشیده شد+عکس
اقدامات وزارت بهداشت برای افزایش امید و انگیزه دستیاران پزشکی
به تشکلهای دانشجویی گرنت اعطا میشود
۷۵ دانشگاه ایرانی در میان برترینهای آسیا در رتبهبندی تایمز
نشست «سواد بصری در مد و لباس» برگزار میشود
اولین نکوداشت روانشناسان رضوی برگزار می شود
پذیرش دانشجوی دکتری در پژوهشگاهها قانونی است
جزییات برگزاری کنکور مجدد برای داوطلبان سیل زده اعلام شد
کتاب چشمها تنها برای دیدن نیستند منتشر شد
رمان اجتماعی معمایی آفرودیت در نمایشگاه کتاب عرضه میشود
انتشار وضعیت فرهنگی ایران در پیمایش ارزشهای جهانی
آدرخش و رقص فانتومها در نمایشگاه کتاب طنین میاندازد
مهلت ثبت نام پذیرش بدون آزمون کارشناسی ارشد پیام نور تمدید شد
ترقی در علم و دانش کشور مرهون تلاش معلمان و سنگربانان تعلیم و تربیت است
حمایت دانشگاه علوم پزشکی شیراز از بیماران مبتلا به به سلیاک
انتخاب عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی به عنوان استاد نمونه کشوری
رئیس جهاد دانشگاهی کشور وارد گلستان شد
طرح پایش و ارتقای سلامت اعضای جهاد دانشگاهی سلامت محور است
بررسی تاریخ ایران در چهار سده نخستین پس از اسلام
حمایت ۳۷ میلیارد تومانی از طرحهای حوزه اینترنت کوانتومی
کسب رتبه دوم در بین شرکت های بورسی و افزایش فروش و تولید در داروسازی دانا
هدیه ۲ میلیونی وزیر آموزش و پرورش به حساب معلمان واریز شد
جذب امریه سربازی در سازمان جهاد دانشگاهی خواجه نصیر
۱۷۰ دانشجوی نخبه امروز به عمره مفرده اعزام میشوند
کلید اولیه نوبت اول کنکور سراسری سال ۱۴۰۳ منتشر شد
بازبینی مصوبه افزایش ۲۰ درصدی ظرفیت پزشکی شورایعالی انقلاب فرهنگی
جنگنده رادارگریز سوخو ۷۵ روسیه به ایران میآید؟
خودروی جدید که شبیه گربهها ساخته شده است+عکس
خودروهای ایرانی چشم کرهشمالی را گرفت+عکس
بازبینی مصوبه افزایش ۲۰ درصدی ظرفیت پزشکی شورایعالی انقلاب فرهنگی
تمدید مهلت ثبتنام در جشنواره علمی - پژوهشی پژوهشسراهای دانشآموزی
خدمات رایگان دندانپزشکی برای دانشآموزان ۶ تا ۱۴ ساله روستایی
موافقت با افزایش حقالزحمه ساعت اضافه تدریس معلمان
دیدار جمعی از معلمان با رهبر انقلاب در روز چهارشنبه
تصویب نقشه راه اجراییسازی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
کشف ۸ هزار و ۳۰ نفر دانش آموزان بازمانده از تحصیل در استان اصفهان
طحاننظیف: قانون اساسی به کلاسهای درس برده شود
احداث ۵ دهکده جامع ورزشی/ جذب نخبگان در دانشگاه فرهنگیان
تعلیق بودجه دانشگاه فرانسوی به دلیل حمایت از فلسطین
اعزام دو کاروان از دانشجویان بنیاد نخبگان به عمره آغاز شد
حمله خشونتآمیز پلیس نیویورک به دانشجویان حامی فلسطین در کلمبیا
آیین بزرگداشت مقام معلم در دانشگاه اصفهان برگزار شد
ثبتنام پشت کنکوریها جهت ترمیم نمره آغاز شد
دانشگاهیان کشور باید با شبکهسازی به جنبش دانشجویان جهان بپیوندند
برگزاری بیست و دومین نشست شورای عالی اتحادیه دانشگاهها و مراکز پژوهشی ساحلی و دریایی
آزمون مجدد برای کنکوریهای زیرکوه ۲۱ اردیبهشت برگزار میشود
چند دستگاه هیوندای کونا وارد ایران شد+عکس
موشک سنگین آنگارا-آ۵ با موفقیت پرتاب شد+عکس
ستاره نوترونی مرده در کهکشان به صورت ناگهانی زنده شد+عکس
سلاح قدیمی و کوچک اوکراینیها که روسیه را زمین گیر کرد+عکس
سوخوهای روسی که قرار بود به ایران بیایند کجا رفتند؟
تعرفه وحشتناک جیمیل با هوش مصنوعی اعلام شد
علم حکمی؛ لازمه دستیابی به تمدن نوین اسلامی
بازگشت سونی اکسپریا به یک طراحی جدید+عکس
مسئله جدی امروز، زیستجهان مدرن است که راه مقابله فرهنگی با آن، تعامل بیشتر با جوانان است
ناسا به صورت تصادفی مریخ را بمباران کرد
ویژگیهای خاص ساعت گران قیمت گواردیولا+عکس
این پهپاد ایرانی به دشمنان فرصت فرار نمیدهد+عکس
داوطلبان متقلب دستگاههای جاسوسی پیشرفته داشتند/احتمال محرومیت تا ۵ سال
فراخوان ثبت پرسشنامه در بانک اطلاعاتی ابزارهای سنجش سلامت و کیفیت زندگی
دستگیری ۲۵ نفر از داوطلبان متقلب کنکور/ حدود ۱۲ درصد داوطلبان غایب بودند
پذیرش دانشجوی دکتری تخصصی در پژوهشگاه اقیانوسشناسی
برای نگهداشت حرمت معلم بکوشیم
واریزهدیه روز معلم به حساب فرهنگیان؛ امشب/ پرداخت معوقات حقالتدریسها تا ۲ هفته دیگر
چاپ کتابی درباره سکوت و پایبندی در آثار آلبر کامو
مجموعه دفتر یادداشت روزانه داستایوفسکی به چاپ چهارم رسید
سرپرست دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زابل منصوب شد
وعده صادق نتیجه دانشگاههای ما است
۸۸ هزار داوطلب آزمون دکتری سال ۱۴۰۳ انتخاب رشته کردند
اگر جریان علمی در کنار جریان دفاعی نبود بازدارندگی رقم نمی خورد
گوگل جایگزین یورگن کلوپ سرمربی لیورپول میشود
همه اجساد در خاک این شهر تجزیه نمیشود و سالم میماند+عکس
بازگشت سونی اکسپریا به یک طراحی جدید+عکس
همه اجساد در خاک این شهر تجزیه نمیشود و سالم میماند+عکس
سوخوهای روسی که قرار بود به ایران بیایند کجا رفتند؟
این پهپاد ایرانی به دشمنان فرصت فرار نمیدهد+عکس
نکته عجیبی که در تلویزیون ۴K هواوی خبرساز شد
سلاح قدیمی و کوچک اوکراینیها که روسیه را زمین گیر کرد+عکس
چند دستگاه هیوندای کونا وارد ایران شد+عکس
رونمایی از برادر فیدلیتی هیبریدی در دو مدل پنج و هفت نفره+عکس
دستور ساخت جت ۱۰۰ نفره در ایران صادر شد
نقشه آبی زمین پس از نیم قرن دوباره کشیده شد+عکس
هشدار اپل درباره این حرکت اشتباه هنگام شارژ آیفون
ویژگیهای خاص ساعت گران قیمت گواردیولا+عکس
رونمایی از موتور ۶ سیلندر ۴۰۰۰ سیسی ساخته محققان ایرانی+عکس
تغییرات غافل گیرکننده در iOS ۱۸ در راه است
موتور آمونیاک سوز تویوتا با قدرت بیشتر و آلایندگی کمتر
ملاقات ستاره دنباله دار با ماه و مشتری و اورانوس+عکس
گوگل جایگزین یورگن کلوپ سرمربی لیورپول میشود
تعرفه وحشتناک جیمیل با هوش مصنوعی اعلام شد
گشودن مقبره فراعنه مساوی با مرگ حتمی؟
ستاره نوترونی مرده در کهکشان به صورت ناگهانی زنده شد+عکس
پیکسل 8a گوگل برای گوشی سامسونگ شاخ و شانه کشید
نخبه ۱۲ ساله ایرانی در انجمن هوش مصنوعی شروع به کار کرد+عکس
داخل ساختمانهای عجیب با علامت X در چین چه خبر است؟ +عکس
سحابی خوش آب و رنگ کله ماهی در فضا ثبت شد+عکس
خودروهای ایرانی چشم کرهشمالی را گرفت+عکس
برچسب جدیدی که خودرو را در تابستان ۱۰ درجه خنکتر میکند+عکس
فرصت انتخاب رشته داوطلبان آزمون دکتری سال ۱۴۰۳ دوباره تمدید شد
ایمیل حمایتی روسای دانشگاههای ایران به دانشگاههای آمریکا
چگونه از تهران به گرگان برویم؟
دانشگاهها در مقابل ظلم و ستم همیشه ایستادهاند
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.